Wiele osób reaguje negatywnie na owady, zwłaszcza gdy są przez nie zaskoczone. Jednak dla części z nas reakcja na widok owadów jest w rzeczywistości pełnoobiawową fobią. Medyczna definicja entomofobii to „nienormalny i uporczywy strach przed owadami”. Niektóre inne definicje fobii zawierają frazę „irracjonalny strach”, ale w przypadku owada, którego użądlenie lub ugryzienie jest niebezpieczne – lub może wywołać reakcję alergiczną – strach niekoniecznie jest irracjonalny.
Dlaczego cierpimy?
Geneza występowania tego zaburzenia nie jest do końca sprecyzowana. Zwykło się jej szukać w podłożu genetycznym. W traumatycznym zdarzeniu z przeszłości, a niektórzy naukowcy łączą ją z mechanizmami, które w przeszłości miały nas chronić i ułatwiać przetrwanie w stanie permanentnego zagrożenia. Eksperci uważają, że istnieją 3 możliwe składowe, które budują entomofobię.
1. Strach przed skażeniem
Wiele insektów, takich jak karaluchy czy muchy, może przenosić choroby, co powoduje, że ludzie boją się, że zostaną czymś skażeni. Ponadto, często czujemy odrazę do tego, co wywołuje choroby. Różne badania wykazały, że silniej reagujemy na stworzenia, które uważamy za obrzydliwe, niż na te, które mogą być bardziej niebezpieczne z natury. Być może jest to ewolucyjna odpowiedź na niezrozumienie przez naszych przodków zasad zapobiegania chorobom.
2. Strach przed ugryzieniem
Niektórzy ludzie martwią się, że zostaną ugryzieni przez owady. Uzasadnione są obawy przed reakcjami alergicznymi, szczególnie na użądlenia pszczół czy ukąszenie mrówek. Jednak generalnie, strach przed ugryzieniem przez owady, takie jak muchy domowe, karaluchy i tym podobne, trudno określić jako racjonalny i uzasadniony. Ogromna większość ukąszeń owadów lub użądleń powoduje co najwyżej dyskomfort, a większość obaw przed ugryzieniem jest nieproporcjonalna do ryzyka.
3. Strach przed zajęciem naszej przestrzeni
Osoby cierpiące na entomofobię przeraża wyobrażenie o opanowaniu domu przez insekty. Wyobrażenie o własnej, bezpiecznej przestrzeni opanowanej przez prusaki czy pluskwy wywołuje ogromny stres. To może w rzeczywistości prowadzić nas do przeświadczenia, że insekty są obecne w naszym najbliższym otoczeniu, nawet gdy nic na to nie wskazuje.
Objawy
Osoby cierpiące na entomofobię mogą doświadczać szeregu fizycznych i emocjonalnych odczuć i reakcji na czynniki wyzwalające. Od uciążliwego swędzenia po nieprzyjemne odczucia pełzania na całej skórze lub pod nią. Obsesja dotycząca ukąszenia przez kleszcza może doprowadzić do całkowitej samoizolacji we własnym domu. A wszystko to może być wywołanie zarówno realną perspektywą kontaktu z owadem (np. kiedy zobaczy się obok siebie mrówkę czy komara), jak i w sytuacji, kiedy pacjent tylko pomyśli o owadach.
Do najczęstszych objawów entomofobii zaliczamy:
- Drżenie
- Pocenie się
- Szybki rytm serca
- Nudności
- Ataki paniki
- Duszność/hiperwentylacja
- Uczucie ucisku w klatce piersiowej
- Suchość w ustach
- Płacz
- Zawroty głowy
- Osłabienie mięśni
Osoba cierpiąca na entomofobię nie musi oczywiście doświadczać wszystkich tych objawów równocześnie, jednak zazwyczaj jest to jakaś ich kombinacja. Nawet pojedynczy objaw może wskazywać na fobię owadów, jeśli jest on wystarczająco intensywny.
Leczenie entomofobii
Terapia ekspozycyjna jest rodzajem terapii, która polega na stopniowym narażaniu na źródło fobii i powtarzanie ekspozycji, aby pomóc stopniowo zmieniać reakcję na owady. Po wstępnej rozmowie z terapeutą następuje faza systematycznej ekspozycji na czynnik wywołujący lek, na przykład w formie pokazu zdjęć lub filmów z owadami, by z czasem podjąć próby kontaktu z żywymi owadami w kontrolowanym środowisku.
Stosowane są również inne formy terapii poznawczo-behawioralna, zawsze centralnym elementem tego podejścia jest rozwój proaktywnych działań w celu zwiększania kontroli nad sobą i swoją fizyczną, psychiczną i emocjonalną reakcją na bodziec. Techniki te są obecnie wspierane przez zastosowanie wirtualnej rzeczywistości by bez kontaktu z realnymi owadami rozwijać mechanizmy pozwalające panować nad reakcjami na bodźce.
Psychoterapia dostarcza najwięcej metod leczenia entomofobii, jednak w określonych przypadkach z pomocą przychodzą również rozwiązania farmakologiczne. Stosowanie preparatów przeciwlękowych będzie jednak jedynie wspierać wcześniej opisane podejście. Właściwie dobrane leki pozwolą wyłącznie na czasowe łagodzenie objawów, konieczność prowadzenia sesji psychoterapeutycznych.
